Tác giả:

- Phạm Văn Đồng sinh năm 1906, mất năm 2000, là một nhà cách mạng lớn của nước ta vào thế kỉ XX

- Quên quán: xã Đức Tân, huyện Mộ Đức, tỉnh Quảng Ngãi

- Con đường cách mạng:

   + Tham gia các hoạt động yêu nước và cách mạng từ khi chưa đầy 20 tuổi

   + Từng bị thực dân Pháp bắt, kết tội và đày ra Côn Đảo

   + Đầu những năm 40 của thế kỉ XX, ông cùng một số đồng chí khác được giao nhiệm vụ xây dựng căn cứ địa cách mạng ở vùng biên giới Việt – Trung và sau đó được bầu vào Ủy ban dân tộc giải phóng

   + Sau cách mạng tháng Tám, ông có nhiều cống hiến to lớn trong việc xây dựng và quản lí nhà nước Việt Nam: trưởng phái đoàn tham dự các hội nghị như Hội nghị Giơ-ne-voe và đảm nhiệm các cương vị Bộ trưởng bộ tài chính, Bộ trưởng bộ ngoại giao, phó thủ tướng, thủ tướng...

- Ông còn là một nhà giáo dục tâm huyết và một nhà lí luận văn hóa văn nghệ lớn

- Sự nghiệp sáng tác: các bài hát nói, bài viết sâu sắc, mới mẻ, đầy hào hứng về tiếng Việt và các danh nhân văn hóa Việt Nam như Nguyễn Trãi, Nguyễn Đình Chiểu, Hồ Chí Minh...

Tác phẩm:

Bài "Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc" được tác giả viết nhân kỉ niệm 75 năm ngày mất của Nguyễn Đình Chiểu (3 – 7 – 1888) và được đăng trên Tạp chí văn học tháng 7 năm 1963.

Bố cục:

-Phần 1 (từ đầu đến “cách đây một trăm năm”): Đặt vấn đề: Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc

-Phần 2 (tiếp đó đến “hay của Lục Vân Tiên”): Giải quyết vấn đề

   +Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước

   +Thơ văn yêu nước do Nguyễn Đình Chiểu sáng tác là tấm gương phản chiếu phong trào chống Pháp bền bỉ, oanh liệt của nhân dân Nam Bộ.

   +Truyện Lục Vân Tiên là tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình Chiểu, phổ biến trong dân gian Nam Bộ

-Phần 3 (còn lại): Kết thúc vấn đề: Đời sống và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng cho toàn dân tộc

Nội dung chính của văn bản:

-Giá trị nội dung

Bằng cách nhìn, cách nghĩ sâu rộng, mới mẻ và nhiệt tình của một người gắn bó hết mình với đất nước với nhân dân, Phạm Văn Đồng đã làm sáng tỏ mối quan hệ khăng khít giữa thơ văn Nguyễn Đình Chiểu với hoàn cảnh Tổ quốc lúc bấy giờ và với thời đại hiện nay. Đồng thời, tác giả hết lòng ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu, một người trọn đời dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu cho dân, cho nước, một ngôi sao sáng trong nền văn nghệ của dân tộc Việt Nam

-Giá trị nghệ thuật

   +Bố cục rõ ràng, mạch lạc, lập luận chặt chẽ, lí lẽ sắc bén

   +Kết hợp chặt chẽ nghị luận với biểu cảm

   +Hình ảnh, ngôn ngữ đặc sắc

Câu 1:

-Phần mở bài: Nguyễn Đình Chiểu là nhà thơ lớn của dân tộc phải được tìm hiêu và đề cao hơn nữa.

-Phần thân bài: Trình bày những nét đặc sắc về cuộc đời và thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

  + Luận điểm 1: Nguyễn Đình Chiểu là nhà thơ yêu nước.

  + Luận điểm 2: Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.

  + Luận điểm 3: Giá trị nghệ thuật của tác phẩm Lục Vân Tiên.

-Phần kết bài: Tác giả khẳng định cuộc đời và sự nghiệp của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương sáng.

→ Cách sắp xếp các luận điểm như vật là phù hợp với nội dung của bài viết, khác với trật tự thông thường ở chỗ tác giả nói về con người của Nguyễn Đình Chiểu sau đó mới trình bày những nét đặc sắc trong thơ văn của ông

Câu 2:

Văn thơ Nguyễn Đình Chiểu giống như “vì sao có ánh sáng khác thường”

- Thơ văn của Nguyễn Đình Chiểu không trau chuốt, gọt giũa, mà thường chân chất, có chỗ tưởng như thô kệch, phải chăm nhìn thì mới có thể càng nhìn càng sáng

- Ánh sáng tác giả nói tới chính là vẻ đẹp mộc mạc, giản dị, dân dã của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu:

   + Văn chương hướng tới nhân dân, phục vụ nhân dân, mang tính nhân dân sâu sắc

- Văn chương Nguyễn Đình Chiểu đẹp bởi tư tưởng, tình cảm nồng hậu, cao quý của nhân dân

   + Vẻ đẹp càng cao quý bộ phần khi nhà thơ sáng tác trong cảnh mù lòa, cuộc sống gặp nhiều khó khăn, bất hạnh

- Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu đẹp bởi tư tưởng, tình cảm nồng hậu, cao quý của nhân dân

- Nhận xét, đánh giá của tác giả có ý nghĩa phương pháp luận trong việc nghiên cứu, đánh giá thơ văn Nguyễn Đình Chiểu.

   + Đó là sự điều chỉnh về cách nhìn để có định hướng đúng, trong việc nghiên cứu nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu.

Câu 3:

Tác giả đã giúp chúng ta nhận ra những “ánh sáng khác thường” của ngôi sao sáng Nguyễn Đình Chiểu trên bầu trời văn nghệ Việt Nam qua:

* Cuộc sống và quan niệm sáng tác của nhà thơ:

   - Cuộc sống:

      + Là nhà nho, sinh trưởng ở Đồng Nai.

      + Bị mù, viết thơ và phục vụ kháng chiến.

      + Là một nhà thơ có tâm hồn trong sáng và cao quý trong thời kì khổ nhục nhưng vĩ đại của dân tộc.

→ Đời sống và hoạt động của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương anh dũng.

   - Quan điểm sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu: thơ văn mang tính chiến đấu, giàu tính biểu cảm: “Chở bao nhiêu đạo thuyền không khẳm / Đâm mấy thằng gian bút chẳng tà”.

* Thơ văn mà ông sáng tác để phục vụ cuộc chiến đấu chống xâm lược bảo vệ Tổ quốc:

Được tập trung thể hiện qua luận điểm: “Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu làm sống lại trong tâm trí của chúng ta… suốt hai mươi năm trời”

      + Tái hiện lịch sử của nước ta suốt 20 năm tính từ 1860 - đây là thời kì đau thương mà anh dũng.

      + Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu trong đó phần lớn là những bài văn tế ca ngợi những anh hùng suốt thời đại tận trung với nước và than khóc những liệt sĩ đã chọn con đường cứu nước cho nhân dân.

* Truyện Lục Vân Tiên

   - Nội dung: Là một bản trường ca chính nghĩa, những đạo đức quý trọng ở đời, ca ngợi trung nghĩa.

   - Nghệ thuật: đây là một chuyện “kể”, chuyện “nói”, lối văn “nôm na”, dễ nhớ, dễ thuộc, có thể truyền bá rộng rãi trong dân gian.

   - Hạn chế tác phẩm: lời văn không hay cho lắm. Nguyên nhân:

      + Chủ quan: vì nhà thơ bị mù, phải cho người khác chép lại và không thể sửa lại, duyệt lại văn bản.

      + Khách quan: do hiện tượng tam sao thất bản.

Câu 4:

Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu đáng ra phải sáng tỏ hơn nữa:

- Có rất ít người biết tới thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu, có một số người thậm chí còn chê văn thơ ông thô ráp, nôm na

- Phẩm chất đạo đức và thành công nghệ thuật khẳng định Nguyễn Đình Chiểu xứng là lá cờ đầu của thơ ca chống Pháp

- Phải sáng tỏ hơn nữa trong thời hiện đại để khôi phục lại giá trị đích thực của thơ văn yêu nước

Câu 5:

Những yếu tố tạo nên sự hấp dẫn của tác phẩm:

- Cách làm nghị luận chỉ xác đáng, chặt chẽ, còn xúc động, thiết tha, với nhiều hình ảnh, ngôn ngữ đặc sắc khiến người đọc nhớ mãi

- Kết hợp giữa hiện thực với thơ văn khiến bài viết mạch lạc, dễ hiểu, tác động và tạo ra sức thuyết phục lớn với người đọc

- Cách nhìn mới mẻ, có giá trị phát hiện của tác giả lôi cuốn người đọc vào bài viết của mình

→ Bằng cách nhìn, nghĩ sâu rộng, mới mẻ làm sáng tỏ mối quan hệ của tác phẩm văn chương với hiện trạng của đất nước lúc bấy giờ, tác giả ca ngợi Nguyễn Đình Chiểu một con người trọn đời dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu.

Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc là bài văn khóc tế các nghĩa sĩ tử trận, xây dựng hình ảnh người nông dân nghĩa sĩ kiên cường, bất khuất, ghi dấu mốc lịch sử bi thương mà hào hùng của dân tộc

   + Nghệ thuật bài văn tế: viết theo lối cổ nhưng giàu cảm xúc nhà thơ, đủ để lay động triệu trái tim

- Thanh niên ngày nay cần nuôi dưỡng lòng yêu nước, tinh thần tự tôn dân tộc. Phải học tập để đáp ứng những yêu cầu cần thiết của xã hội trong thời kì mới

Luyện tập:

* Văn thơ Nguyễn Đình Chiểu không xa lạ với giới trẻ ngày nay, bởi nó ghi lại bức tranh chân thực đời sống xã hội và con người đồng thời gửi gắm tình cảm chân thành, cảm xúc mãnh liệt của người đấu tranh hết mình vì lẽ phải và tự do của dân tộc.

   - Cuộc đời và quan niệm sáng tác.

   - Văn thơ yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu.

   - Truyện Lục Vân Tiên.

* Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc ngày nay và giá trị của nó

   - Đây là một bài tương đối khó đối với học sinh bởi có nhiều câu văn dài, sử dụng nhiều điển tích, điển cố, sử dụng cách nói mộc mạc của nhân dân Nam Bộ.

   - Tuy nhiên Văn tế nghĩa sĩ cần Giuộc vẫn là một tác phẩm vô giá:

      + Là trang sử vẻ vang của nhân dân Nam Bộ trong buổi đầu kháng chiến chống giặc Pháp xâm lược.

      + Là bài ca về những người anh hùng nông dân thất thế nhưng họ vẫn luôn sống mãi trong lòng người dân Việt Nam.

      + Ghi lại cuộc kháng chiến chống Pháp oanh liệt của nhân dân ta, tự hào về truyền thống anh hùng dân tộc.

Dàn ý phân tích tác phẩm:

1. Mở bài

- Giới thiệu khái quát về tác giả Phạm Văn Đồng

- Giới thiệu khái quát về tác phẩm “Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng trong văn nghệ của dân tộc” (hoàn cảnh ra đời, giá trị nội dung, nghệ thuật)

2.Thân bài

• Đặt vấn đề: Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ lớn của dân tộc

- Vấn đề: Nguyễn Đình Chiểu phải được nghiên cứu và đề cao hơn nữa

- Hình ảnh ẩn dụ “ngôi sao”: "những vì sao có ánh sáng khác thường", "con mắt chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy". Điều này cho thấy vẻ đẹp của thơ văn Nguyễn Đình Chiểu không phải là vẻ đẹp rực rỡ, bóng bẩy

- Ngôi sao Nguyễn Đình Chiểu chưa sáng tỏ hơn trong bầu trời văn nghệ dân tộc vì:

   + Chỉ biết Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của Lục Vân Tiên và hiểu tác phẩm này còn thiên lệch

   + Ít biết đến thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu

⇒ Cách đặt vấn đề độc đáo: nêu vấn đề, lí giải vấn đề, so sánh giàu hình ảnh, giàu tính hình tượng

• Giải quyết vấn đề

a) Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước

- Cuộc đời:

   + Đời sống và hoạt động của Nguyễn Đình Chiểu là một tấm gương anh dũng

   + Cuộc đời và thơ văn của ông là một chiến sĩ hi sinh, phấn đấu vì ngĩa lớn

→ Tác giả nhân mạnh khí tiết của người chí sĩ yêu nước

- Quan niệm sáng tác:

   + Học theo Khổng Tử: thơ văn thể hiện tahsi độ rõ ràng

   + Thơ văn thể hiện tư tưởng đạo đức nhân nghĩa

   + Dùng văn học làm vũ khí chiến đấu

→ Quan niệm văn học hết sức mới mẻ, tiến bộ

b) Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu

- Hoàn cảnh lịch sử nước ta trong 20 năm trời sau năm 1860:

   + Pháp xâm lược, nhà Nguyễn đầu hàng, nhân dân đứng lên chống Pháp bị thất bại

   + Phạm Văn Đồng đặt những sáng tác của Nguyễn Đình Chiểu trong hoàn cảnh lúc bấy giờ - ông phản ánh trung thành những đặc điểm bản chất của giai đoạn lịch sử, làm sống lại phong trào kháng Pháp bền bỉ và oanh liệt…

→ Thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu ra đời và phát triển trong hoàn cảnh đó

- Đặc sắc thơ văn yêu nước của Nguyễn Đình Chiểu:

   + Phần lớn là những bài văn tế: ngợi ca những nghãi sĩ dũng cảm, than khóc cho những anh hùng thất thế; ra đời trong thời kì khổ nhục và có tác dụng cổ vũ mạnh mẽm cho cuộc chiến đấu chống thực dân Pháp.

   + Bài “Văn tế nghãi sĩ Cần Giuộc”: lần đầu tiên trong văn học xuát hiện tác phẩm xây dựng hình tượng người nghĩa sĩ xuất thân từ nông dân với những phẩm chất cao đẹp

   + Bài “Xúc cảnh”: những đóa hoa, hòn ngọc đẹp tạo nên diện mạo phong phú cho vẻ đẹp thơ văn Nguyễn Đình chiểu

- Nghệ thuật: lập luận chặt chẽ, giàu hình ảnh, ngôn ngữ trong sáng...

c) Tác phẩm Lục Vân Tiên

- Là tác phẩm lớn nhất của Nguyễn Đình chiểu và phổ biến trong dân gian:

   + Mang tư tưởng đạo đức gần gũi với nhân dân, là bản trường ca ca ngợi chính nghĩa, những đạo đức đáng quý ở đời

   + Kể chuyện nôm na, dễ hiểu, dễ nhớ

- Hạn chế của tác phẩm:

   + Những luân lí mà Nguyễn Đình Chiểu ca ngợi đã lỗi thời, có chỗ lời văn không hay lắm

   + Hạn chế không cơ bản

→ Đánh giá tác phẩm toàn diện, cách lập luận đòn bẩy

• Kết thúc vấn đề: Đời sống và sự nghiệp Nguyễn Đình Chiểu là tấm gương sáng cho cả dân tộc

- Khẳng định, ngợi ca, tưởng nhớ Nguyễn Đình chiểu

- Bài học về mối quan hệ giữa văn học – nghệ thuật với đời sống, về sứ mệnh của người chiến sĩ trên mặt trận văn hóa, tư tưởng

⇒ Cách kết thúc vấn đề ngắn gọn nhưng có ý nghĩa gợi mở, gợi sự đồng cảm trong lòng người đọc

3. Kết bài

- Khái quát lại giá trị nội dung và nghệ thuật của văn bản

   + Nội dung: tác giả làm rõ mối quan hệ giữa thơ văn Nguyễn Đình Chiểu với hoàn cảnh đất nước lúc bấy giờ, đồng thời, ca ngợi tài năng của Nguyễn Đình Chiểu – một ngôi sao sáng trong văn nghệ dân tộc

   + Nghệ thuật: bố cục rõ ràng, lập luận chặt chẽ,...

- Suy nghĩ của bản thân về tác giả Nguyễn Đình Chiểu